Centrum Informacyjno-Biblioteczne rozpoczęło realizację projektu pt: „Przegląd systematyczny jako integralny komponent projektów badawczych” w październiku 2022 r., w ramach programu MEiN „Nauka dla Społeczeństwa”. To unikatowe w skali kraju przedsięwzięcie realizowane będzie przez dwa lata, do lipca 2024 r.
Głównym celem projektu jest stworzenie kompendium wiedzy na temat przeglądów systematycznych dla nauk medycznych oraz pomoc w nabyciu umiejętności w ich przeprowadzaniu. Poprawne skonstruowanie przeglądu systematycznego wymaga bowiem znajomości rygorystycznych zasad i reguł odnoszących się do poszczególnych etapów jego tworzenia. Pozyskanie powyższych umiejętności wpłynie natomiast na zwiększenie widoczności naukowców, nauczycieli akademickich, studentów oraz doktorantów Uniwersytetu Medycznego na naukowej arenie międzynarodowej.
Od czasu kiedy badacze zwrócili się w stronę przeglądu systematycznego (z ang. systematic reviews), jako niezbędnego narzędzia porządkującego ogromną liczbę raportowanych rezultatów badań, wielu z nich zaangażowało się w sam proces ich przeprowadzania. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na opracowywanie przeglądów systematycznych zwiększyła się także liczba zaangażowanych w nie badaczy. Obecnie jest to wiodący typ publikacji, który zawiera w swojej metodologii kompleksową identyfikację, analizę i ocenę wyników wszystkich badań dotyczących danego zagadnienia medycznego.
Intensyfikacja badań w zakresie nauk biomedycznych spowodowała wzrost pojawiającej się literatury naukowej na rynku wydawniczym. Obok tego szybki rozwój technologii sprawił, że w oszałamiającym tempie rośnie liczba dostępnych w sieci przeglądów systematycznych z różnych dziedzin nauk medycznych (1). Internetowe narzędzia informacji dostarczają miliony elektronicznych stron, które w ciągu kilku sekund wyświetlają odpowiedzi na zadaną kwerendę. Łatwy dostęp do informacji skutkuje także przeładowaniem informacjami. Strona domowa popularnej, ogólnodostępnej bazy biomedycznej PubMed regularnie podaje ogólną liczbę publikacji zawartych w systemie – obecnie jest ich ponad 34 miliony (2). Wyzwaniem zarówno dla klinicystów, medyków jak i dla bibliotekarzy, jest dzisiaj wyłuskanie z gąszcza przytłaczającej liczby publikacji tych najistotniejszych. Z powyżej wskazanych powodów przygotowanie przeglądu systematycznego wymaga od autora zachowania wysokich standardów i procedur metodologicznych. Przeprowadzone badania wykazują, że nie wszystkim się to udaje (1, 3). Podczas gdy większość światowych instytucji naukowych zaangażowanych w rozwój systematic reviews rekomenduje włączenie bibliotekarzy (jako specjalistów od informacji) w ten proces, wiele przeglądów przeprowadzanych jest bez ich konsultacji i poradnictwa, co wiąże się ze spadkiem jakości powstających przeglądów.
W bibliotekach medycznych na świecie, zadania związane z budowaniem kompleksowych strategii wyszukiwawczych dla biomedycznych baz danych, realizowane są przez specjalistów informacji naukowej (3). W wiodących, światowych ośrodkach akademickich współpraca między naukowcami a bibliotekarzami medycznymi jest zjawiskiem powszechnym. Rola specjalistów informacji w tym procesie jest nieoceniona, zwłaszcza w pierwszych etapach współpracy. Jako eksperci w wyszukiwaniu i gromadzeniu literatury medycznej, efektywnie posługują się narzędziami informacji naukowej i wspierają naukowców oszczędzając ich czas.
— Naszym zamierzeniem jest ugruntowanie współpracy między bibliotekarzami, badaczami i kadrą naukową, wykazanie korzyści z niej płynących i wypracowanie dobrych praktyk. Dlatego też Centrum Informacyjno-Biblioteczne podjęło się opracowania narzędzia, które udostępni wiedzę dotyczącą przeglądów systematycznych – wyjaśnia Bogumiła Bruc, kierowniczka Informacji Naukowej i Obsługi Użytkowników w Centrum Informacyjno-Bibliotecznym UM.
Przeglądy są wykorzystywane do gromadzenia wszystkich rodzajów danych medycznych dostępnych w piśmiennictwie. Przegląd systematyczny jest tak dobry, jak jego metodyka przeprowadzenia i włączone badania. Dlatego też, aby przeprowadzić przegląd według jak najlepszych standardów, potrzebne jest kompendium specjalistycznych i dostępnych dla zainteresowanych wskazówek, które służyć będą jako baza wiedzy i punkt odniesienia. Stąd też jednym z celów projektu jest zgromadzenie wybranych materiałów o przeglądach systematycznych i umieszczenie ich na utworzonej „Witrynie serwisu informacyjnego przeglądów systematycznych/systematic reviews”. Będzie to wirtualny punkt referencyjny zawierający skonsolidowane materiały informacyjno-edukacyjne dotyczące przeglądów systematycznych, tworzonych w dziedzinie medycyny i nauk pokrewnych. Zawarte na stronie materiały będą przeznaczone dla użytkowników zaangażowanych w procesy badawcze i w publikowanie artykułów typu systematic reviews. Znajdą się w nim również informacje dotyczące metodologii, źródeł i dokumentacji przeglądów adresowanych do zainteresowanych tematem badaczy, studentów czy doktorantów.
Strona zawierać będzie również podstawowe i zaawansowane materiały dostępne w różnych formatach, m.in.: w dokumentach do pobrania, dokumentach audiowizualnych oraz interaktywnych odnoszących się do teorii i praktyki tworzenia przeglądów. Ponadto zamieszczone zostaną informacje o obowiązujących w nauce procedurach i uregulowaniach, a także o pozostałych typach przeglądów literatury należących do „rodziny” przeglądów systematycznych. Omówione zostaną zaawansowane metody i techniki wyszukiwania medycznej literatury naukowej oraz źródła, z jakich należy korzystać, w tym biomedyczne bazy danych, oprogramowania do zarządzania przeglądami systematycznymi, a także metody dokumentowania procesu przeglądu systematycznego.
Projekt zakłada, że w części edukacyjnej zawarte będą materiały e-learningowe: m.in. filmy instruktażowe oraz linki do webinariów, serie szkoleń dla użytkowników. W ramach projektu planowane są, poza organizacją warsztatów prowadzonych przez pracowników CIB, także szkolenia realizowane przez międzynarodowe autorytety w dziedzinie tworzenia przeglądów systematycznych – bibliotekarzy medycznych z wiodących uniwersytetów europejskich.
Bogumiła Bruc, kierowniczka Informacji Naukowej i Obsługi Użytkowników, Centrum Informacyjno-Biblioteczne
Agnieszka Ciszewska-Klecińska, specjalista ds. marketingu, Centrum Informacyjno-Biblioteczne
1. Allen T. Medical librarians educational needs in LMIC: systematic review production as an indicator. Journal of EAHIL 2016;12(4):17-19.
2. PubMed [cited 23.09.2022]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/
3. Spencer A.J., Eldredge J.D. Roles for librarians in systematic reviews: a scoping review. Journal of Medical Library Association 2018;106(1):46-56.
4. Systematic Reviews & Other Syntheses. Queen’s University Library [cited 23.09.2022]. Available from: https://guides.library.queensu.ca/knowledge-syntheses/librarian-support
